H ΑΓΙΑ ΘΑΛΕΙΑ ΚΑΙ Η ΜΟΥΣΑ ΘΑΛΕΙΑ

2016-01-23 17:36

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

«ΑΓΙΑ ΘΑΛΕΙΑ ΚΑΙ Η ΜΟΥΣΑ ΘΑΛΕΙΑ»

Γράφει η Αγιογράφος -Κατηχήτρια Μαριλένα Φωκά

Η Αγία Θάλεια, μια εκ των 40 μαρτύρων και Ασκητριών η μνήμη ης οποίας εορτάζεται την πρώτη του μηνός Σεπτεμβρίου. Υπάρχει η εσφαλμένη ντύπωση ότι το όνομα Θάλεια είναι Αρχαιοελληνικό και όχι Χριστιανικό. ολλοί επίσης πιστεύουν ότι είναι το υποκοριστικό του ονόματος Ευθαλία . Σαν ρχαιοελληνικό όνομα απαντάται πράγματι στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία στη
Θεογονία του Ησίοδου [i] όπου υπάρχει εκτενής αναφορά στις
ούσες. Ετυμολογικά η λέξη Μούσα προέρχεται από το ρήμα μάω ή μώομαι ή
μώσις (επιθυμώ ) ή ομού ,όυσαι .Την ονομασία μούσες κατά τον Ησίοδο έδωσε ο Πιέρος μετά από χρησμό
του μαντείου των Δελφών. Ο Πίερος,
υπήρξε εραστής της Μούσας Κλειούς
η οποία τον ερωτεύτηκε κατά την μυθολογία σαν τιμωρία που της επιβλήθηκε από
την θεά Αφροδίτη επειδή η πρώτη την είχε κοροϊδέψει για τον έρωτά της για τον
Άδωνη.

Οι μούσες κατά τον Ησίοδο γεννήθηκαν από τους ολύμπιους
θεούς. Τους αποδόθηκε ο ρόλος της φύλαξης της γνώσης στα μουσεία (βιβλιοθήκες
και διδακτήρια). Αποστολή τους ήταν να διαιωνίζουν τον πνευματικό λόγο. Στους Αρχαίους
Έλληνες συγγραφείς, ξεκινώντας από τον Όμηρο γινόταν επίκληση στην αρχή των
έργων τους στις μεγάλες αυτές «δασκάλες» και κατόχους της γνώσης της ιστορίας
και της απαρχής του κόσμου, ικετεύοντας τες να τους βοηθήσουν να αποδώσουν
σωστά τα έργα τους . Εικονογραφικά παρουσιάζονται ως αέρινες οντότητες να
κρατούν δάφνες (κλειδί ή σκήπτρο δάφνης που αποδιδόταν από αυτές στους ποιητές
μαζί με το δώρο της ποίησης , ένα σύμβολο νίκης που απαντάται στην Αγιογραφία
μετέπειτα) , μουσικά όργανα και λύρες στα χέρια τους και να συναθροίζονται γύρω από έναν
πνευματικό ηγέτη «τον Μουσαγέτη θεό Απόλλωνα».

Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι οι μούσες δεν είχαν καθορισμένο αριθμό στην
αρχαιότητα. Στον Έφορο αναφέρονται τρεις ενώ
στην Ιλιάδα ο ποιητής απευθύνεται σε μια. Στην τελευταία ραψωδία της
Οδύσσειας μιλάμε για εννέα μούσες.

Μῆνιν ἄειδε θεὰ
Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί᾿ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾿ ἔθηκε,...(Όμηρος,, Ιλιάδα . ρ. 1)

(μτφ) Ψάλε θεά τον τρομερόν θυμόν του Αχιλλέως, πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων .

«Στην πρώτη γενιά των Μουσών ανήκουν οι επτά θυγατέρες
του Ουρανού και της Γης (όσα και τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου). Στη
δεύτερη γενιά οι εννέα θυγατέρες της Μνημοσύνης και του Δία» [ii] .Εννέα νύχτες και μέρες πλάγιαζε ο Δίας με
τη Μνημοσύνη και αποτέλεσμα αυτής της ένωσης ήταν οι εννιάδυμες μούσες οι μόνες
θεότητες που έχουν το προνόμιο να ονομάζονται Όλυμπιάδες , που γεννήθηκαν στην
Πιερία κοντά στην κορυφή του Ολύμπου.

Ουσιαστικά αυτή
η σύγχυση σχετικά με τον αριθμό των μουσών οφείλεται στο γεγονός ότι ο κάθε ποιητής είχε τη δικιά του μούσα που
του συμπαραστεκόταν κάθε φορά που την καλούσε να τον βοηθήσει.

[iii]Η Θάλεια, μια εκ των 9
μουσών, θεωρείτο πλησιέστερη στη Τερψιχόρη που ήταν η μούσα του χορού. Η Θάλεια
θεωρείτο η προστάτιδα πρώτα της βουκολικής ποίησης και μετά του Θεάτρου και της
Κωμωδίας. Η σύναψη των μουσών με το καλλιτεχικό τους έργο οριστικοποιήθηκε επί ρωμαικών χρόνων. Στις απεικονίσεις μεγάλων ζωγράφων
όπως του Jean -Marc Nattal
η Θάλεια
αναπαρίσταται με την μάσκα στο αριστερό χέρι και με παιχνιδιάρικη διάθεση καθώς
η αποστολή της άρχισε και τελείωνε στα συμπόσια όπου με αόρατη μορφή ενέπνεε
τους συνδαιτημόνες και έφευγε πριν αρχίσει η θορυβώδης διασκέδαση. Δρούσε
συνεπώς «εν κρυπτώ»[iv].

Η Αγία του Θεού Ευθαλία ,[v] όπως αναφέρεται στον
ορθόδοξο συναξαριστή « ζούσε στη Σικελία. Η μητέρα της
ήταν αιμορροούσα και ονομαζόταν και αυτή
Ευθαλία. Η μητέρα της Ευθαλίας κάποιο βράδι είδε στο όνειρο της τους Άγιους
Μάρτυρες Αλφειό, Φιλάδελφο και Κυπρίνο, οι όποιοι της είπαν ότι αν πιστέψει στον
Χριστό και βαπτισθεί, θα γιατρευτεί και θα σωθεί. Η μητέρα Ευθαλία με τη
θυγατέρα της πίστεψαν στον Χριστό και βαπτίσθηκαν γεγονός που εξαγρίωσε τον
ειδωλολάτρη γιό της μητέρας Ευθαλίας, Σερμιλιανό, ο όποιος κόντεψε να την
πνίξει, μόλις έμαθε ότι η μητέρα του έγινε χριστιανή. Γλύτωσε τελικά το βέβαιο
θάνατο, με τη βοήθεια κάποιας υπηρέτριας και έφυγε. Η θυγατέρα της, η Αγία
Ευθαλία, έκανε δριμύτατη παρατήρηση στον αδελφό της, που θέλησε να σκοτώσει τη
μητέρα τους. Αυτός τότε, αφού την έδειρε δυνατά την παρέδωσε σ' έναν δούλο του
να τη βιάσει. Προσευχόμενη τότε η Αγία τύφλωσε τον δούλο. Ο αδελφός της βλέποντας
το γεγονός , σαν άλλος Κάϊν, αποκεφάλισε την αδελφή του και έτσι η Αγία
αξιώθηκε το αμάραντο στεφάνι του μαρτυρίου.

Ο βίος της Αγίας Θάλειας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον
καθώς έζησε την εποχή του του βασιλέως Λικινίου στην Αδριανούπολη
της Θράκης. Ο ηγεμόνας της περιοχής, Βάβδος, (περί το 305 μ.Χ.) μαζί με 39 ακόμα
μάρτυρες και τον δάσκαλό τους Αμμούν τις συνέλαβε ως χριστιανές και τις προέτρεπε να
προσκυνήσουν τα είδωλα. Η Κελσίνα, μία εξ αυτών, με θάρρος έδωσε ομολογία πίστεως και τις σύναξε όλες στην
οικία της μαζί με τον διδάσκαλό τους, διάκονο Άγιο Αμμούν, για να ενισχυθούν
προς το μαρτύριο. Ο Αμμούν πήρε το χαρτί με τα ονόματά τους και τα διάβασε
δυνατά ένα-ένα. Ύστερα είπε: «Αγωνισθήτε υπέρ του Χριστού δια του μαρτυρίου,
διότι έτσι θα καθίσει και ο Δεσπότης Χριστός στην πύλη της ουρανίου βασιλείας
και θα σας προσκαλεί μία-μία κατ' όνομα, για να σας αποδώσει τον στέφανο της
αιωνίου ζωής». Ακολουθεί η ανάκριση τους και η σταθερή ομολογία τους στην
ορθόδοξη Χριστιανική πίστη.
Με την προσευχή τους συνέτριψαν τα είδωλα και ο ιερεύς των ειδώλων ανυψώθηκε
στον αέρα, μέχρις ότου, βασανιζόμενος από πύρινους αγγέλους, έπεσε νεκρός στη
γη. Τότε ο Βάβδος εξοργισμένος πρόσταξε να κρεμάσουν τον Άγιο Αμμούν, να του
ξύσουν τις πλευρές, να κάψουν τις πληγές του με αναμμένες λαμπάδες και να του
φορέσουν στο κεφάλι χάλκινη πυρακτωμένη περικεφαλαία. Επειδή ο Άγιος
διατηρήθηκε άθικτος με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος οδηγήθηκε μαζί με τις
μαθήτριές του από τη Βερόη (σημερινή Στάρα Ζαγορά της Βουλγαρίας) στην
Ηράκλεια, στον βασιλέα Λικίνιο. Καθ' οδόν εμφανίσθηκε ο Κύριος και τους
ενεθάρρυνε. Φθάνοντας στην πόλη πήγαν στον τόπο, όπου είχαν κατατεθεί τα τίμια
λείψανα της Αγίας μάρτυρος Γλυκερίας (Ενώ διανυκτέρευαν εκεί προσευχόμενες,
παρουσιάσθηκε η Αγία Γλυκερία λέγοντας : «Καλώς ήλθατε, άγιες δούλες του Θεού!
Προ πολλού περίμενα την λαμπρή εν Χριστώ συνοδεία σας, για να χορεύσωμε
στεφανωμένες όλες μαζί με τους αγίους αγγέλους στην βασιλεία του Χριστού, τον
οποίο μέχρις αίματος ομολογήσαμε».

Στην Ηράκλεια τους έριξαν στα θηρία. Οι άγιες γυναίκες μαζί με τον διδάσκαλό
τους προσευχήθηκαν όρθιες με υψωμένα τα χέρια, τα δε θηρία κατελήφθησαν από
ύπνο και δεν τους άγγιξαν. Την ώρα που οι στρατιώτες άναβαν φωτιά για να τις
ρίξουν μέσα, προφήτευσαν στον ασεβή Λικίνιο την επικράτηση του Μεγάλου
Κωνσταντίνου, τη νίκη του χριστιανισμού και την κατάργηση της ειδωλολατρίας.
Κατόπιν σφραγίσθηκαν με το σημείο του σταυρού και δέκα από αυτές πήδησαν
αγαλλόμενες μέσα στις φλόγες υμνώντας τον Θεό, ο οποίος εδρόσισε το πυρ. Έτσι,
αυτές μεν ετελειώθησαν εν ειρήνη στην πυρά, οκτώ δε αποκεφαλίστηκαν μαζί με τον
διδάσκαλό τους Αμμούν. Από τις υπόλοιπες οι δήμιοι άλλες κατέσφαξαν και σε
άλλες έβαλαν στο στόμα πυρακτωμένα σίδερα.

Τα ονόματά τους έχουν διασωθεί στο αρχαίο Μαρτύριόν τους (Bibliotheca
Hagiographica Graeca 2280-2281) και είναι: Λαυρεντία η διάκονος, Κελσίνα,
Θεοκτίστη (η Θεόκλεια), Δωροθέα, Ευτυχιανή, Θέκλα, Αρισταινέτη, Φιλαδέλφη,
Μαρία, Βερονίκη, Ευλαλία (η Ευθυμία), Λαμπροτάτη, Ευφημία, Θεοδώρα, Θεοδότη,
Τετεσία, Ακυλίνα, Θεοδούλη, Απλοδώρα, Λαμπαδία, Προκοπία, Παύλα, Ιουλιάνα,
Αμπλιανή, Περσίς, Πολυνίκη, Μαύρα, Γρηγορία, Κυρία (η Κυριαίνη), Βάσσα,
Καλλινίκη, Βαρβάρα, Κυριακή, Ανθούσα).

Ωστόσο, στην ασματική Ακολουθία και σε νεότερους Συναξαριστές απαντούν τα εξής
ονόματα: Αδαμαντίνη, Αθηνά, Ακριβή, Αντιγόνη, Αριβοία, Ασπασία, Αφροδίτη,
Διόνη, Δωδώνη, Ελπινίκη, Ερασμία, Ερατώ, Ερμηνεία, Ευτέρπη, Θάλεια, Θεανώ,
Θεανόη, Θεόνυμφη, Θεοφάνη, Καλλιρρόη, Καλλίστη, Κλειώ, Κλεονίκη, Κλεοπάτρα,
Κοραλλία, Λάμπρω, Μαργαρίτα, Μαριάνθη, Μελπομένη, Μόσχω, Ουρανία, Πανδώρα,
Πηνελόπη, Πολύμνια, Πολυνίκη, Σαπφώ, Τερψιχόρη, Τρωάς, Χάϊδω και Χαρίκλεια (βλ.
Πρωτ. Κων/νου Πλατανιτου, Εορτολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αποστολική
Διακονία, εκδ. Δ , 1997, σελ. 23 υποσ.)

Ἀπολυτίκιον των
Αγίων 40 Μαρτύρων
Ἀθλητῶν αἱ χορείαι, δεῦτε συνδράμετε καὶ τεσσαράκοντα κόρας μετὰ Ἀμμοὺν
εὐσεβοῦς μεγαλύνατε, λαμπρῶς πανηγυρίζουσι ὅτι ἐνήθλησαν στερρῶς τῇ ἀσκήσει ἐν
Χριστῷ, ῥωσθεῖσαι καὶ λαμπρυνθῆσαι πρεσβεύουσαι τῷ Κυρίῳ, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς
ἡμῶν» .

Σύμφωνα με τον καθηγητή
μυθολογίας Joseph Campell στο βιβλίο "The Power of Μyth¨ «οι μύθοι και οι θρησκείες παρουσιάζουν κοινά στοιχεία,
Υπάρχουν « υπερφυσικές γεννήσεις, ανάπτυξη, αποκάλυψη ,πορεία προς το μαρτύριο
,θεία αποκάλυψη » . Έτσι εδώ βλέπουμε κοινά στοιχεία της απεικόνισης της μούσας
Θάλειας με την Αγία Θάλεια. Σαφώς υπάρχου και ουσιαστικές διαφορές. Συνεπώς και
οι δύο ,

έχουν θεϊκή καταγωγή
(Δίας- καθ΄ομοίωσις Τριαδικής Θεότητας)
·
Είναι κάτοχοι γνώσης (θεωρία δημιουργίας κόσμου, γράμματα- Χριστιανική
Αλήθεια)
·
Κρατούν δάφνινο στεφάνι (σημείο δόξας και νίκης)

Σαν διαφορές,

η Αγία Θάλεια έδωσε σημείο μαρτυρίας της πίστης της στον Ένα μοναδικό Θεό , έζησε
ενάρετο βίο, ΄έδρασε κάτω από το φως του
ηλίου (φανερά) .Η Αγία Θάλεια με τις προσευχές της και τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος
, προφήτευσε και γλίτωσε από τον θάνατο από
τα θηρία με υπερφυσικό τρόπο .

Η επιλογή της Αγιογραφίας της Μαριλένας Φωκά , Αγία Θάλεια, για το μήνα Σεπτέμβριο από τον ιστορικό και
θεωρητικό τέχνης Λεόντιο Πετμεζά για το Αγιογραφικό Ημερολόγιο 2016 έγινε αφ'
ενός μεν γιατί η Αγία εορτάζει τον συγκεκριμένο μήνα, αφ' ετέρου δε για να γίνουν γνωστοί κάποιοι Άγιοι-ες της Εκκλησίάς οι οπαίοι δεν είναι τόσο προβεβλημένοι και να διαλευκανθούν κάποιες παρανοήσεις σχετικά με την προέλευση των ονομάτων τους.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ